İkinci Dünya Savaşına Kadar Türk Boğazları Jeopolitiği
(Geopolitics of the Turkish Straits Until the Second World War
)
|
Author
|
:
Furkan Kaya
|
|
|
Type |
:
Copyright
|
|
Printing Year |
:
2021
|
|
Number |
:
71
|
|
Page |
:
591-611
|
Özet
Türk Boğazları, dünya tarihi boyunca birçok kudretli devletin kontrolünde kalmış, Asya ve Avrupa kıtalarını fiziken ayıran fakat politik olarak birleştiren önemli suyollarından biri olmuştur. Boğazların kontrolü üzerinden İstanbul’a sahip olmak, dönemin en güçlü devletlerinin nihai hedefiydi. Kuşkusuz bu değeri sağlayan onun eşsiz jeopolitik konumudur. 1453 yılında İstanbul’un fethi ile 1774 Küçük Kaynarca Antlaşmasına kadar olan zamanda Boğazlar, Marmara Denizi ve Karadeniz’in Türk hâkimiyetinde olması, bu dönemde Osmanlı Devletinin bir cihan imparatorluğu olmasında büyük katkı sağlamıştı. Osmanlı’nın yıkılış sürecine girmesinin ve 1914 yılında Birinci Dünya Savaşının başlamasının en önemli sebeplerinden biri, işgalci güçlerin Boğazlara sahip olma istekleriydi. Osmanlı Devletine dayatılan Sevr Antlaşmasını reddeden yeni Türkiye, Kurtuluş Savaşı zaferiyle imzalanan Lozan Barış Antlaşmasıyla, Misak-ı Milli hedeflerinin önemli bir kısmına ulaşmıştı. Fakat Antlaşma içerisindeki Boğazlar Sözleşmesi ile Türk Boğazlarının uluslararası bir komisyon tarafından idare edilecek olması, Türkiye’nin ulusal egemenliği açısından büyük sorundu. Neticede Türkiye’nin büyük diplomatik mesaisi sonrası 1936 yılında toplanan Montrö Konferansı’nda imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazların yeniden Türk egemenliği altına alınması sağlanmış, 1939 yılında başlayan İkinci Dünya Savaşında Türkiye, Boğazların kendi egemenliği altında bulunması sayesinde savaş süresince işgal edilmesinin önüne geçilmiştir. Türkiye’nin savaş süresince taraflar arasında denge politikasını başarıyla götürmesi ve savaş dışı kalmasında Boğazların payı büyüktür.
Anahtar Kelimeler
Türk Boğazları, Osmanlı Devleti, Türkiye, Atatürk, Lozan Barış Antlaşması, Montrö Boğazlar Sözleşmesi.
Abstract
Throughout the history of the world, Turkish Straits remained under the control of many powerful states and have been one of the significant waterways that physically separate the Asian and the European continents but politically unite both of them. Controlling Istanbul through the controlling of the Straits was the ultimate political goal for the strong states in that period. Undoubtedly, its unique geopolitical location provides this value. The Turkish domination of the Straits, Marmara Sea and Black Sea between the conquest of Istanbul in 1453 and the Treaty of Kucuk Kaynarca in 1774 contributed greatly to the Ottoman State being a world empire in this period. One of the most important reasons fort he fall of the Ottoman Empire and the beginning of the First World War in 1914 was the desire of the occupying forces to acquire the Straits. The new Turkey, which rejected the Treaty of Serves imposed on the Ottoman State, reached a significant parts of its National Pact goals with the Lausanne Peace Treaty that signed with the victory of the Independence War. However, the fact that an international commission with the Treaty would manage the Turkish Straits was a great problem in terms of Turkey’s national sovereignty. As a result, after the great diplomatic mission of Turkey, the Montreux Convention in 1936, and the Straits were taken again under Turkish sovereignty; Turkey was prevented from occupied during the war during the Second World War. Turkish Straits had an important role in Turkey’s success in pursuing a policy of balance between warring states and staying out of the war.
Keywords
Turkish Straits, Ottoman Empire, Turkey, Ataturk, Lausanne Peace Treaty, Montreux Convention Regadin
