Özet
“KADIN ERKEĞİN ŞEYTANIDIR”: TÜRK DÜNYASI ATASÖZLERİNDE KADINA YÖNELİK OLUMSUZ TUTUM
20. yüzyılda kadın çalışmalarında kadın kimliğinin, genellikle “feminist” ya da “muhafazakâr” bakış açısıyla ele alındığı görülmektedir. Bu yaklaşımların ilkinde kadının, erkek egemen bir toplumda kendine yeterince bir alan elde edemediğinden, ikincisinde ise geçmişten bu yana erkekle denk bir konumda olduğundan söz edilir. Her iki bakış açısındaki ortak nokta; erkek ve kadın egemen, hatta özellikle kutsal yapının, toplumlarda uzunca bir süre iç içe geçmiş bir şekilde yaşaması ve ataerkil-anaerkil özelliklerin birbirine karışmasıdır. Anaerkil düzende kadına atfedilen kutsallık yerini, ataerkil düzende eril söylemin belirginleşmesi ile zamanla kaybetmiş, bunun sonucunda ise ötekileştirilen kadına yönelik olumsuz düşünce ve söylemler artmıştır. Aslında geri planda tartışılan ise tarım ve sanayi toplumlarında kadın ve erkeğin rol dağılımları meseledir. Kadının olumsuz özellikleri ya da toplum tarafından kadına karşı takınılan olumsuz tutum; sözlü kültür geleneği dairesinde mitolojiden destan, masal, efsane, halk hikâyesine kadar birçok türde kendine yer bulmuştur. Türk dilinin en eski metinlerinden bu yana kadına yönelik olumsuz yaklaşımın atasözlerinde ne kadar ve ne şekilde yer aldığına duyulan merak ise, bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmuştur. Bu bağlamda çalışmada, kadına yönelik olumsuz tutum sergileyen Türk Dünyası’na ait 265 adet atasözü üzerinde bir tematik araştırma yapılmıştır. Bu atasözlerinde kadına yönelik olumsuz tutumların hangi noktalarda olduğu belirlenmiş, sosyal-kültürel temelli iletiler tespit edilmeye ve elde edilen veriler eleştirel bakış açısıyla yorumlanmaya çalışılmıştır. İncelemeler sonucunda atasözlerinin; bireysel ve toplumsal yapıda işleyişin bozucusu olarak nitelediği ve yer yer ötekileştirdiği kadına, statükoyu devam ettirici davranış normları oluşturarak toplumsal işleyişte bir yer tayin ettiği; bu şekilde toplumsal cinsiyete dair roller belirlerken, bir yandan kadın-erkek arasındaki dengeyi sağlamak, bir yandan da toplumsal karmaşaya izin vermeyerek kültürel yapıyı korumaya çalıştığı anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Türk kültürü, sözlü gelenek, atasözleri, toplumsal cinsiyet, kadın.
