Özet
KUZEY AZERBAYCAN’DA AYDINLANMA ÇAĞI VE BOLŞEVİK-TAŞNAK FAALİYETLERİ (1901–1918)
XX. yüzyılın başlarında Kafkas toplumlarının tarihi seyrini belirleyen temel kavram milliyetçiliktir. 1901–1906. yıllarda Kafkasya’nın genelinde patlak veren etnik çatışmalar tarihte “Ermeni-Müslüman Savaşı” adını almıştır. Öyle görülüyor ki merkez Bakü ve Gence olmakla, Güney Kafkasya genelinde Türk nüfus aleyhinde gelişme gösteren etnik baskılar Azerbaycan Türklerinin milletleşme anlayışına etkide bulunan en önemli unsur olmuştur. Ancak milli bilincin şekillenmesi için toplumu sürükleyecek aydınlar grubuna gereksinim bulunmaktaydı. Bu yönde Azerbaycan’da ilk siyasi akım 1901’de Bakü’de kurulan “Sosyal Demokrat Derneği”dir. Bunun ardından 1904’te ‘Müslüman Demokrat Müsavat’ cemiyetinin önderliğinde ‘Müslüman Sosyal Demokrat Hümmet’ teşkilatı kurulmuştur. Taşnaksütyun’un örgütlü hareketine karşı dağınık bir halde mücadele etmeye çalışan Müslüman aydın gruplar, özellikle Rus-Ermeni işbirliğinin tehdidine karşı 1905 sonbaharında Gence’de Difâî (savunma) adlı teşkilatı kurarak aralarında birlik oluşturmayı başarmışlardı. Böylece Gence, Kuzey Azerbaycan ulusal hareketinin merkezi oldu. İşte bu dönemden sonra Azerbaycan Türkleri, Rus-Bolşevik, Ermeni-Taşnak güçleriyle mücadele etmek zorunda kalmıştır. <
Anahtar Kelimeler
Azerbaycan, Ermeni, Bolşevik, Taşnak, Difai, Hümmet, Müsavat
