Özet
Canca (Gümüşhane) Maden Mukataası'nda İltizam Uygulaması
Gelir kaynaklarına ait vergilendirme prensibi temelde iki usul çerçevesin-de gerçekleşirdi. Hemen her devlette görüldüğü üzere maaşlı memur kadroları ile vergilendirme yapılabildiği gibi özel müteşebbislere belirli şartlar dâhilinde vergi toplama işi devredilebilirdi. Malî ihtiyaçlar açısından vazgeçilmez bir metot olan ve benzeri iktisadî sahip bütün devletlerde az veya çok muhtelif şekilleri ile uygulanan iltizam usulü, Osmanlı Devleti?nin kuruluşunu müteakip eden yüzyıl içinde tatbik edildi. İltizam, timar sistemi ile bir bütü¬nü meydana getirerek birbirini tamamladığı gibi aynı zamanda çatışan iki temel unsur olarak yan yana var oldu. İltizamın oluşmasındaki temel faktör, devletin artan masraflarını karşılamak gayesiyle vergi haklarını süratle nakdî mekanizmasının içine katmak zaruretiydi.
XVI. yüzyılın sonlarına doğru değişen iktisadî yapı içerisinde mukataalar ekseriyetle iltizam olarak deruhte edildi. Değerli madenlerin çıkarıldığı Gümüşhane / Canca maden mukataası, bu süreç içerisinde kimi zaman emanet kimi zaman da iltizam olarak işletildi. Artan masrafların karşılanması düşüncesi ile Canca mukataası; rekabete açık, müzayede ile tespit edilen ve bir bölümü peşin olarak ödenen yıllık bir bedel karşılığında, sınırlı bir süre karı ve zararı kendinde kalmak üzere bir kefil gösterilmek koşuluyla iltizama verilirdi. Emaneten işletilmesinden ise iltizam olarak işletilmesinin daha avantajlı bir durum teşkil ettiği iltizamın Canca maden mukataasındaki tatbiki üzerinde duruldu.
<
Anahtar Kelimeler
Canca, Maden, Mukataa, İltizam, Malî.
