Özet
ОДИН И АСЫ В СВЕТЕ ТЮРКСКОЙ КУЛЬТУРЫ И ИСТОРИИ
Dinler tarihi uzmanı Mircea Eliade efsaneleri “kutsal bir tarih” olarak tanımlar. Mitleri uzak geçmişte yaşanılan bir gerçeğin ifadesi olarak düşünen bilim insanları (evhemerism) mitleri “kutsal”lıklarından arındırarak akla, mantığa daha uygun hale getirmeye, altlarında yatan gizli gerçekleri ortaya çıkarmaya çalışmaktadırlar. Onlara göre, mitlerdeki tanrılar eskiden yaşamış birer insanlardır, daha önce yaşamış krallar, kahramanlar efsanelerde tanrılaştırılarak anlatılmaktadırlar. Mevzu itibarıyla tanrıları ve doğaüstü varlıkları konu alan, kahramanları ve olayları fantastik, maceraları şekilde anlatan İskandinav mitolojisinin baş tanrısı, insanlara kutsal yazıyı (runikleri) bahşeden ve sanatları öğreten Odin (Woden)’dir. İzlanda’lı Orta çağ tarihçisi, rahip ve devlet adamı Snorri Sturluson (XIII) Heimskringla adlı Saga külliyatında Odin'i Tanrı değil, gerçek tarihi şahsiyet, büyü ve caduyu bilen ve bu yüzden gittiyi yerlerde tanrı olarak görülen real bir hükümdar (Asların kralı), savaşçı önder olarak tarif eder ve Heimskringla’nın giriş bölümü olan Ynglinga Saga'da Odin’in halkı ile birlikte Asya'dan, Turkland ülkesinden İskandinavya'ya göçü anlatılmaktadır. Saxo Grammaticus Gest Danorum (XIII) eserinde de Odin’i real kişi, kadim zamanların gerçek kralı olarak sunar. Günümüzde kimi tarihçiler Odin hakkında anlatıları tastamam efsane, dolayısıyla uydurma olarak görür, kimi tarihçiler ise Snorri Sturluson'un ve Saxo Grammaticus'un verilerine dayanarak, Odin'in gerçek bir tarihi şahsiyet olduğunu, As halkının tarihte varlığını ve gerçek bir göç olayı vaki olduğunu kanıtlamaya çalışmaktadırlar. Bu bilim adamları, Ynglinga Saga ve Prose Edda’da adı geçen mekanların (Asaland, Turkland) yerini ve kavimlerin kimliğini tespit etmeye çalışmışlar. As halkının etnik mensubiyeti ve ilk yurtlarının gerçek yeri üzerine farklı görüşler vardır. Bir görüş, efsanevi As halkını Göktürk yazıtlarda karşımıza Az Budun olarak çıkan Türk kökenli halkla özdeşleştiriyor ve bu Türk asıllı kavim Batı Asya’dan Kuzeye dağılmış olduğunu ileri sürüyor. Bu sav doğru ise, Odin ve onun halkı Aslarda mensup oldukları etnosa (Türklere) özgü kültürel özelliklerin ve göç etmiş yerlerde Türklükle ilgili öğelerin bulunması gerekmektedir. Bu meseleye odaklanarak bildiride İskandinav coğrafyasında Türk kültürü unsurları aranmış, İskandinav mitolojisi, Edda ve Saga’lar ele alınarak, Odin’de Türk şaman özellikleri, İskandinav toplumunun yetkili, üst sınıf kişileri imajında (Odin, Jarl, Kon, Rig) Türklerin sosyal düzeni ve siyasi teşkilâtına özgü Hükmdar-Baş rahip (laik lider, savaşçı önder olmakla birlikte baş kahin fonksiyonlarını yerine getiren kişi) ile benzerlikler ve uygunluklar ortaya çıkarılmış, runik yazı kültürüne değinilmiş, İskandinav mitolojik kahraman isimlerinin Türkçe temelinde etimolojileri açıklanmıştır. <
Anahtar Kelimeler
Türk kültürü, Türk mitolojisi, İskandinav mitolojisi, Edda, Heimskringla, Odin, Aslar.
