Özet
Osmanlı Devleti’nde Kapıkulu Ocakları ve Saray Teşkilatı Mensuplarının Tekâüte Ayrılması Meselesi ve Tekâüt Ulûfeleri: Ankara Damga Mukataası Örneği (1676-1683)
Osmanlı Devleti’nde ordu ve bürokrasinin çeşitli kademelerinde görev yapan kişilerden bazı sebeplerden dolayı artık hizmet edemeyecek duruma gelenlere, aktif görevlerinden ayrılmalarından sonra geçimlerini sağlayacak miktarda “tekâüt ulûfesi“ adı verilen bir maaş bağlanmaktaydı. Ordunun ve bürokrasinin en önemli parçası olan kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı mensupları için tekâüte ayrılmak ve tekâüt ulûfesi son derece önemli idi. Bu görevliler için kanunen bir emeklilik yaşı bulunmamaktaydı. Bunların emekli olabilmeleri için, görevlerini yerine getiremeyecek kadar yaşlanmış olmaları, katıldıkları savaşlarda aldıkları yaralardan dolayı sakat kalmaları ve görevlerini kötüye kullanmaları ya da ihmal etmelerinden dolayı azledilmeleri gerekiyordu. Osmanlı Devleti’nde emekliye ayrılan kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı mensuplarının emeklilik maaşları II. Selim dönemine (1566-1574) kadar şehremininden ya da selâtîn camilerinin vakıflarının fazlasından ödenirken, II. Selim döneminden itibaren üç ayda bir olmak üzere merkezî hazineden ödenmeye başlamıştır. Bu kişiler emekliliklerinde İstanbul dışında başka bir yerde ikâmet etmek istediklerinde emeklilik maaşlarını gittikleri şehrin gümrüklerinden ya da mukataalarından almaktaydılar. Öyle ki çalışmamızda, tekâüte ayrılan bazı kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı efradının da maaşlarını Ankara Damga Mukataası’ndan aldıklarını görüyoruz. Bu çalışmada, Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinde görev yapan bazı kapıkulu ocakları ve saray teşkilatı mensuplarının emekliye ayrılmaları meselesi ve emekli olduktan sonra Ankara Damga Mukataası’ndan aldıkları emeklilik maaşları Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Ali Emirî Sultan IV. Mehmed (AE.SMMD.IV) tasnifinde yer alan beratlardaki veriler kullanılarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kapıkulu Ocakları, Saray Teşkilatı, Tekâüt, Ulûfe, Ankara Damga Mukataası
