İzzeddin Hasanoğlu’nun “Kitab-ı Siretü’n Nebi” Mesnevisinde Hz. Ali Cenknamelerinin İzleri
(Traces of the War Books of the Caliph Ali in the Poem “Kıtâb Al-Sîrat Al-Nebî” of Izzeddin Hasanoğlu
)
|
Yazar
|
:
Seyfettin Altaylı
-
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
|
Sayı |
:
77
|
|
Sayfa |
:
237-258
|
Özet
XIII. yüzyıllar Anadolu ve Azerbaycan Türklüğü için zor dönemlerdir. Selçuklu Devleti’nin yıkılışından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin Babai İsyanı ile zor duruma düşmesi, Kösedağ Savaşı sonrasında Moğol işgali ile İlhanlı Devleti’ne bağımlı hâle gelmesi ve akabinde yıkılması her iki coğrafyada yaşayan Türkler için âdeta yaşamdan ümidin kesildiği dönemler olmuştur. Moğol zulmü, alınan aşırı vergilerle halkın soyulup soğana döndürülmesi, onları bu durumdan kurtaracak bir devletin veya gücün olmaması insanları yegâne ümit kapısı olarak dine, Tanrı’ya yönelmeye sevk etmiştir. Anadolu insanının yaşamdan tam anlamıyla ümidini kestiği böylesi bir dönemde belirli tarikatlara mensup şeyhler ve müritler topluma dayanma gücü ve maneviyat aşılamıştır. Bu atmosferde Hz. Ali cenknameleri gezginci ozanlar tarafından oba oba dolaşılıp dile getirilerek insanlara mukavemet ve savaşçı kudret sunmuştur. Halk karşılaştığı böylesi zor durumdan kendilerini kurtaracak eski çağlardaki alp tipini Hz. Ali’nin şahsında bulmuştur. Cenknameler bu yönüyle önem arz eden edebî eserlerdir.
İzzeddin Hasanoğlu’nun yazdığı ve 1802 yılında İstanbul’da istinsah edilen “Kitab-ı Siretü’n Nebi” adlı mesnevisinin Hz. Ali cenknamelerine temel oluşturduğu düşünülmektedir. Anılan bu mesnevi Tursun Fakih’in yazdığı cenknameden daha önceki döneme aittir, çünkü Hasanoğlu ondan daha önce yaşamıştır. Bu makalede anılan mesnevi ve bazı cenknameler orijinal örneklerle karşılaştırılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Hz. Ali, Hasanoğlu, İlhanlı, Moğol, cenkname, edebiyat
Abstract
Anatolian and Azerbaijani Turkishness went through difficult times in the 13th century. After the collapse of the Seljuk State, the Anatolian Seljuk State fell into a difficult situation with the Babai Revolt and after the Kösedağ War, it became dependent on the Ilkhanid State with the Mongolian occupation and subsequently collapsed. The Mongol oppression, the poverty of the people with excessive taxes, and the lack of a state or power to save the people from this situation led people to turn to religion, God as the only door of hope.
In such an atmosphere, Ali's cenkname’s were told by wandering bards, and people were instilled with strength and warrior power. It is thought that the masnavi named "Kitab-ı Siretü'n Nebi", written by İzzeddin Hasanoğlu, formed the basis for Ali's cenknames.
The masnavi and some cenknames mentioned in this article are compared with examples.
Keywords
Ali, Hasanoglu, Ilkhanid, Mongolian, cenkname