Diller, Lehçeler ve Ağızlar Bağlamında Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi
(The Travel Book of Evliyâ Çelebi in the Context of Languages, Dialects and Local Dialects
)
|
Yazar
|
:
Erkan Hirik
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2023
|
|
Sayı |
:
77
|
|
Sayfa |
:
215-236
|
Özet
Artzamanlı dil çalışmalarında en temel araç tarihî dil verilerinin bulunduğu metinlerdir. Tarihî metinler hem ait olduğu dilin iç yapısına dair birtakım ipuçları sunabildiği gibi hem de döneminin sosyal ve kültürel konular başta olmak üzere tarihi olaylarına dair de bilgiler sunabilmektedir. Bu iki bakımdan ele alındığında Türk dili için Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi oldukça önemli konumda bulunmaktadır.
Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 17. yüzyıl Türkçesinin özelliklerini yansıtan en iyi metinlerden olduğu gibi yazarının dil hassasiyeti nedeniyle döneminin konuşma dilinden, ağızlarından, lehçelerinden ve Türkçe dışındaki dillerinden de bilgiler barındırmaktadır. Seyyah, döneminin eksiksiz bir tasvirini ortaya koymak amacıyla kimi zaman doğrudan kimi zaman da dolaylı olarak ağız, lehçe ve dil verilerini sunmuştur. İlgili yüzyılın Türkçesi, Türk lehçeleri, ağızları ve Türkçe dışındaki dilleri için bu verilerin incelenmesi gerekmektedir. Seyahatnâme’de yer alan bu verileri fonetik, morfolojik, sentaktik, leksik ve semantik olarak dil içi bağlamda da değerlendirmek mümkündür.
Bu çalışmada Seyahatnâme’de yer alan Türk lehçeleri, ağızları ve Türkçe dışındaki dillere dair verilere bütüncül bir bakış sergilenmiş ve bu verilerin hangi bağlamlarda ele alınabileceği değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Tarihî Türk lehçeleri, tarihî ağızlar, Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme.
Abstract
The most basic tool in diachronic language studies is texts with historical language data. Historical texts can both offer some clues about the internal structure of the language they belong to, as well as provide information about historical events, especially social and cultural issues of the period. Considering these two aspects, Evliyâ Çelebi's Seyahatname has a very important position for the Turkish language.
Evliyâ Çelebi's Seyahatname is one of the best texts reflecting the characteristics of 17th century Turkish, and it also contains information from the spoken language, dialects, and languages other than Turkish due to the language sensitivity of its author. Evliyâ Çelebi presented dialect, and language data, sometimes directly and sometimes indirectly, to present a complete description of his period. It is necessary to examine these data for the Turkish of the relevant century, Turkish dialects, local dialects, and languages other than Turkish. It is also possible to evaluate these data in Seyahatnâme in terms of phonetics, morphology, syntactic, lexical, and semantic aspects.
In this study, the data on Turkish dialects, local dialects, and languages other than Turkish in Seyahatnâme have been looked at holistically and it has been evaluated in which contexts these data can be evaluated.
Keywords
Historical Turkish dialects, dialects, Evliyâ Çelebi, Seyahatnâme.