1595 Tarihli Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha’daki Moğolca Kişi Adları Üzerine
(On Mongolian Personal Names in Defter-i Mufassal-ı Lıvâ-ı Ahısha, Dated 1595
)
|
Yazar
|
:
Sinan Uyğur
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2022
|
|
Sayı |
:
76
|
|
Sayfa |
:
1109-1134
|
Özet
1595 tarihli Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha, vergi türleri, miktarları, mükellefleri ile ilgili önemli bilgiler içermekte olup çeşitli bilim dallarınca bu bilgiler değerlendirilmiştir. Bölge üzerinde özellikle kişi adları üzerinden etnogenez tartışmaları yaşanmıştır. Ancak bugüne kadar defterdeki Moğolca kişi adları üzerinde durulmamıştır. Bu makalede evvela Moğolca kişi adlarının veriliş süreçleri, kişi adı verme temayülleri değerlendirilmiş, akabinde defterdeki yüz kadar Moğolca kişi adı, geçtikleri yerler, anlamları, başkaca vesikalandırıldıkları eserler ile birlikte alfabetik olarak verilmiştir. Bugün de bölgenin yer adlarında, kişi adlarında, söz varlığında Moğolca unsurların bulunması, defterdeki Moğolca kişi adlarını açıklanabilir kılmaktadır. Moğolca kişi adlarında görülen ses değişimlerine bakıldığında ise bir kısmında Moğolca hususiyetler devam ederken bir kısmında ise bugün de bölgede varlığını hissettiren Kıpçak Türkçesine mahsus ses değişimlerinin meydana geldiği görülmektedir. Buna ilaveten, defterde Moğolca kişi adlarına eklendiği görülen ve Artvin-Ahıska ağızlarında varlığını sürdüren /+a(y)/ ekinin, bu ekin Moğolcadaki karşılığı /+GA(y)/dan daha yaygın kullanılması, bu coğrafyada 16. yüzyılın son çeyreğinde Türkleşme/Türkçeleşme olarak yorumlanabilir. Ancak Moğolca kişi adlarının bir kısmının Moğolca hususiyetlerini yitirmemiş olması, defter coğrafyasında bu dönemde Moğol varlığını ortaya koymaktadır.
Anahtar Kelimeler
Ad bilimi, kişi adları bilimi, Moğolca kişi adları, Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha
Abstract
Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha, dated 1595, contains important information about tax types, amounts and taxpayers, and this information has been evaluated by various branches of science. There have been ethnogenesis debates in the region, especially over the names of people. However, the Mongolian names of the people in the book have not been discussed so far. In this article, firstly, the process of giving Mongolian personal names, the tendency to give names, then about a hundred Mongolian names in the notebook are given in alphabetical order together with the places they pass, their meanings, and the works in which they are documented. Today, the presence of Mongolian elements in place names, personal names and vocabulary of the region makes the Mongolian person names in the notebook explainable. When we look at the sound changes seen in Mongolian person names, it is seen that while Mongolian features continue in some of them, there are sound changes peculiar to Qipchak Turkish, which makes its presence felt in the region today. In addition, the use of the suffix /+a(y)/, which appears to have been added to Mongolian personal names in the notebook and continues to exist in Artvin-Ahiska dialects, is more common than the Mongolian equivalent of this suffix /+GA(y)/ can be interpreted as Turkification/Turkishization in the last quarter of the 16th century in this geography. However, the fact that some of the Mongolian personal names did not lose their Mongolian characteristics reveals the presence of Mongols in the notebook geography in this period.
Keywords
Onomastics, anthroponymy, Mongolian personal names, Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha