İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihatçıların Millî Bir Vapur İşletmesi Kurmaya Yönelik Teşebbüsü: İttihâd Seyr u Sefâ’in Anonim Şirket-i Osmâniyesi
(The Initiative of the Unionists to Found A National Ferry Company in the Second Constitutional Era: The Ottoman Incorporated Company of İttihâd Seyr u Sefâ’in
)
|
Yazar
|
:
Yunus Emre Tekinsoy
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
71
|
|
Sayfa |
:
627-651
|
Özet
Karadeniz, Marmara, Akdeniz, Kızıldeniz ve Basra körfezine sahilleri olan Osmanlı Devleti’nin İkinci Meşrutiyet döneminde deniz ticaretinde aktif olarak yer almasını amaçlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti, ekonomi politikası gereğince milli şirketlerin kurulmasını teşvik ederken, bizzat kendi himayesinde bir şirket kurma yoluna da gitmiştir. İttihâd Seyru Sefâ’in Anonim Şirket-i Osmaniyesi İttihatçıların önde gelen isimlerinden Eyüp Sabri Bey’in de içlerinde yer aldığı bir kısım müteşebbis tarafından 1911 yılında 250.000 Osmanlı lirası sermayeyle Selanik’te kurulmuştur. Şirket, bir taraftan hisse senedi satışı yoluyla sermaye elde etmeye ve aldığı vapurlar aracılığıyla ticari faaliyette bulunmaya gayret ederken diğer taraftan Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı yıllarının getirdiği olumsuz şartlarda ayakta durmaya çalışmıştır. İlk vapuru olan İttihad’a, şirket faaliyete geçtikten kısa süre sonra Yunanistan tarafından Pire limanında el konulmuştur. İttihad vapuru Balkan Savaşları sonrasında geri alındıysa da Birinci Dünya Savaşı döneminde bu kez Karadeniz’de Ruslar tarafından ele geçirilmiştir. Cumhuriyet Türkiye’sine de intikal eden şirket, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi esnasında mübadillerin taşınmasında aktif rol üstlenmiştir. Daha önce şirkete ait olan Bozkurt vapurunun karıştığı kaza ise uluslararası bir davanın (Bozkurt-Lotus Hadisesi) konusu haline gelmiştir. Bu çalışma İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin takip ettiği milli ekonomi anlayışı çerçevesinde ve bizzat cemiyetin himayesinde kurulan bir denizcilik şirketinin, savaşların getirdiği ağır şartlardan nasıl etkilendiğini ve varlığını devam ettirmeye yönelik faaliyetlerini konu almaktadır. Çalışmamızda ulaştığımız bulgular ağırlıklı olarak; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı belgeleri ile konu ile doğrudan alakalı telif ve tetkik eserlere dayandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler
İttihat ve Terakki Cemiyeti, Denizcilik, Anonim Şirket, Vapur, İttihâd Seyru Sefâ’in Anonim Şirketi
Abstract
The Committee of Union and Progress, which aimed that Ottoman Empire actively take part in maritime trade during the Second Constitutional Era of the Ottoman Empire, which had coasts to the Black Sea, Marmara Sea, Mediterranean Sea, Red Sea and the Persian Gulf, encouraged the establishment of national companies in accordance with its economic policy, while also establishing a company under its own patronage. The Ottoman Incorporated Company of İttihâd SeyruSefâ'in was founded in Thessaloniki in 1911 by some entrepreneurs, including Eyüp Sabri Bey, one of the leading figures of the Ittihadists, with a capital of 250000 Ottoman liras. The company, on the one hand, tried to gain capital through the sale of stocks and to engage in commercial activities through the ferries it bought, on the other hand, tried to survive in the unfavorable conditions caused by the years of Tripoli War, the Balkan Wars and the First World War. Its first ferry, İttihad, was seized by Greece in the port of Piraeus shortly after the company started commerce activities. Although the İttihad ferry was regained after the Balkan Wars, it was captured by the Russians in the Black Sea during the First World War. The company, which was transferred to the Republic of Turkey, played an active role in the transportation of the refugees during the Turkish-Greek Population Exchange. The event involving the company’s Bozkurt ferry has turned into the subject of an international lawsuit (Bozkurt-Lotus Case). This study tries to show how a maritime company, which was established within the frame of the national economy concept followed by the Committee of Union and Progress during the Second Constitutional Era, and under the patronage of the society, was affected by the hard conditions caused by the wars and its activities to continue its existence. The findings we reached in our study are mainly based on the documents of the Directorate of the State Archives and the copyright and examination works directly related to the subject.
Keywords
Committee of Union and Progress, Maritime Activities, İncorporated Company, Ferry, Incorporated Comp