Edigey Destanında Vatan Teması (Tatar ve Başkurt Varyantlarına Göre)
(The Theme of Homeland in the Epic of Edigey (According to the Bashkir and Tatar Variants)
)
|
Yazar
|
:
Zekiye Tunç
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
71
|
|
Sayfa |
:
689-715
|
Özet
Edigey Destanı’nda olaylar Deşt-i Kıpçak coğrafyasında meydana gelmektedir. Deşt-i Kıpçak milattan önceki dönemlerden itibaren Türk halkalarının göç ettiği coğrafyalardan olmakla birlikte, bu bölge Türklerin kadim yurtlarından biri de olmuştur. MS XIII. yüzyıla gelindiğinde bu kadim Türk yurduna gelen Moğollar bölgedeki Kıpçak ve Bulgarları hâkimiyetleri altına alarak Altın Orda Devleti’ni kurmuşlardır. Dolayısıyla Altın Orda döneminde de bölgenin nüfusunun bir parçası olan Türk halklarından Edigey Destanı’nda bahsedilmiştir. Hatta Edigey’i kahramanlaştıran ve destanlaştıran da Türklerdir ki, destanın varyantlarına bakıldığında Türk halkları tarafından oluşturulmuştur.
Edigey Destanı gerçek tarihi şahsiyetler olan Emir Edigey, Toktamış Han ve Timur Han arasında yaşanan olayları anlatır. Destanın başkahramanı olan Edigey, Toktamış Han’ın kendisini öldürteceğini anlayarak Timur Han’a sığınmıştır. Edigey, Timur Han’dan aldığı destekle hem vatanını kurtarır hem de Toktamış Han’dan intikamını alır.
Edigey Destanı’nın Tatar ve Başkurt varyantlarında Edigey’in vatanı için canı pahasına mücadelesi konu olmuştur. Destanın kahramanı Edigey, Ural ve İdil için buralardaki halkı için ömrünü savaşlarda tüketmekten büyük bir onur duymuştur. Edigey’in vatan sevgisi ve vatanı için kahramanlıkları Türk halkları arasında dillendirilerek unutturulmamıştır.
Edigey Destan’ında, Edigey Ural (Yayık) ve İdil’i düşmanlardan korumak için bahadırlık yapmasının yanı sıra bu düşüncesinin kendisi öldükten sonra da oğlu ve ülkesinin gençleri tarafından sürdürülmesini istemektedir. Başkurt varyantında anlatıldığına göre, Edigey düşmanlarıyla savaşlarından birinde yaralanıp can vereceği esnada oğluna vasiyet olarak son sözleri vatanı korumasına dair olmuştur. Destanda Edigey’in ölümü ülkenin karanlığa bürünmesi, yetim kalması ve kaygılı bir sürece girilmesi olarak tasvir edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Edigey, İdil, Ural, Toktamış, Timur
Abstract
In the Edigey Epic, events take place in the geography of Desht-i Kipchak. Desht-i Kipchak is one of the geographies where Turkish people migrated from the periods before B.C., but this region has also been one of the ancient homelands of Turks. By the 13th century AD, the Mongols who came to this ancient Turkish homeland had established the Golden Horde State there, dominating the Kipchak and Bulgarians in the region. Therefore, the Turkish peoples, who were part of the population of the region during the Golden Horde there period, were mentioned in the Edigey epic. In fact, it was the Turks who heroized and epicized Edigey, which was created by the Turkish people when looking at the variants of the epic.
The Edigey epic tells the story of the events between Amir Edigey, Toktamısh Khan and Timur Khan, who are true historical figures. Edigey, the protagonist of the epic, took refuge with Timur Khan, realizing that Toktamısh Khan would have him killed. With the support of Timur Khan, Edigey saves his homeland and avenges to Toktamis Khan.
In the Tatar and Bashkır variants of the Edigey epic, Edigey's struggle for his life for his country became the subject. The hero of the epic, Edigey, was honored to spend his life fighting for the Urals and Idil for his people there. Edigey's love of homeland and heroism for his country were not forgotten by speaking among the Turkish people.
In the Edigey Epic, Edigey's efforts to protect Ural (Yayık) and Volga from enemies, as well as his thoughts, are continued by his son and the young people of his country after he dies. As described in the Chief Constable variant, Edigey's last words to his son as a testament to his son were about protecting the homeland when he was wounded and killed in one of his battles with his enemies. In the epic, Edigey's death is portrayed as the country going dark, orphaned and entering a anxious process.
Keywords
Edigey, Volga, Ural, Toktamısh, Timur