Eski Uygurca Organ Adlarıyla Oluşturulmuş Kalıplaşmış Dil Birimleri
(Formulaic Expressions Created Through Organ Names in Old Uyghur
)
|
Yazar
|
:
Murat Elmalı
Botan Cudi Ekmen
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
70
|
|
Sayfa |
:
429-448
|
Özet
Dil kullanımında özel bir yeri olan kalıplaşmış dil birimleri, dil sisteminin en önemli parçalarıdır. Bu dil birimleri, bir dilin anlambilim, sözdizim, biçimbilim yapısı ile ilgili olduğu kadar kültürel ve sosyal yönü ile de ilişkilidir. Dilin birden çok alanını ilgilendiren kalıplaşmış dil birimlerinin modern dillerdeki kullanımının incelenmesinin yanında tarihî dillerde de ele alınması önem arz etmektedir. Burada dilbilim çalışmalarında önemli bir yere sahip olan kalıplaşmış dil birimlerinin (birleşikler, ikilemeler, deyimler, atasözleri ve kalıp sözler (ifadeler)) Eski Uygurcadaki kullanımları incelenecektir. Eski Uygurca kalıplaşmış dil birimlerinin kullanımı açısından son derece zengin bir yapıya sahiptir. Bu dönemde kullanılan bütün kalıplaşmış dil birimlerini ele almak çalışmanın sınırlarını aşacaktır. Bundan dolayı çalışma organ adları ile kurulan kalıplaşmış dil birimleri ile sınırlandırılmış, Eski Uygurcada organ adlarıyla oluşturulmuş birleşikler, ikilemeler, deyimler, atasözleri ve kalıp sözler incelenmiştir. Özellikle organ adlarıyla oluşturulmuş kalıplaşmış bu birimlerin tespit edilmesiyle Eski Uygurcanın dolayısıyla Eski Türkçenin oldukça işlek bir dil olduğunu göstermek amaçlanmıştır. Organ adlarının kalıplaşmış birimler oluşturması dikkate değerdir. Türkçenin en eski döneminde dahi kizlek oron “edep yeri, cinsel organ”, kaşanıg yolı “idrar yolu”, et kırtış “et, deri”, agızıntın ün- “ağzından çıkmak; söylemek” vb. kalıplaşmış yapıların olması Türkçenin işlek ve derin bir anlam yapısının olduğunu göstermektedir.
Anahtar Kelimeler
Eski Türkçe, Uygurca, organ adları, kalıplaşmış dil birimleri
Abstract
Having a special place in language use, formulaic expressions are the most important elements of a language system. These language units are related to cultural and social aspects of a language, as well as its semantic, syntactic, and morphological structure. It is important to examine the use of formulaic language units that concern various domains of the language in modern languages, as well as in historical languages. In this study, the use of formulaic language units (compounds, reduplications, idioms, proverbs, formulaic expressions (phrases)), which have an essential place in linguistic studies, in the Old Uyghur is examined. The Old Uyghur is an extremely rich language in terms of the use of formulaic language units. It will overstep the bounds of the study to consider all formulaic language units used in this period. Therefore, the study was limited to the language units which were formed with the names of the organs and, as a result, compounds, reduplications, idioms, proverbs, and formulaic expressions (phrases) created with the organ names in the Old Uyghur were examined. It was aimed to show that the Old Uyghur, and thus the Old Turkish, is a productive language by identifying the formulaic language units mainly formed with the organ names. It is highly noticeable that the organ names create formulaic expressions. Even in the earliest period of Turkish, the presence of such formulaic structures as kizlek oron 'private parts, genitalia', kaşanıg yolı 'urinary tract', et kırtış 'flesh, skin', agızıntın ün- 'pass someone’s lips, to say' etc. reveal that Turkish is productive and there is a deep structure of meaning.
Keywords
Old Turkish, Old Uyghur, organ names, formulaic language