Halaç Türkçesinde Sıfat-Fiil Eki -GXlX ~ -KXlX Üzerine
(On Participle Suffix -GXlX ~ -KXlX in Khalaj
)
|
Yazar
|
:
Talip Doğan
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2019
|
|
Sayı |
:
64
|
|
Sayfa |
:
695-709
|
Özet
Birçok eskicil dil değerini korumasıyla bilinen Halaç Türkçesi, tarihî dönemlerde kullanılmış olan sıfat-fiil eki -(X)GlI’yı, -GXlX ~ -KXlX biçimlerinde devam ettirmektedir. Halaç Türkçesindeki -GXlX ~ -KXlX eki, -(X)GlI ekinde yer alan X ünlüsü ile G ünsüzünün yer değiştirmesi sonucunda ortaya çıkmıştır.
Halaç Türkçesinde -GXlX ~ -KXlX ekiyle, daha çok, sıfat ve geçici isim türünde kelimeler teşkil edilmektedir. -GXlX ~ -KXlX ekli sıfat-fiiller geçmiş zaman, şimdiki zaman, geniş zaman veya belirli durumlarda görülmek kaydıyla gelecek zaman anlamlı olabilir. -GXlX ~ -KXlX ekiyle teşkil edilen geçici isimlere, isim çekimi ekleri getirilebilir. Ayrıca bu tür kelimeler üçüncü şahıs bildirme ekiyle yüklem görevinde bulunabilir. Bunlarla beraber -GXlX ~ -KXlX ekiyle yapılmış kalıcı isimler de yaygındır.
Halaç Türkçesinde -GXlX ~ -KXlX ekli sıfat-fiilin bir başka özelliği ise “-DXK” ekli sıfat-fiill işlevinde kullanılmasıdır. -GXlX ~ -KXlX ekindeki bu özellik, sonradan Halaç Türkçesinde gelişmiştir. Bu tür kullanımlar Halaç Türkçesine, İran’da yer alan (Güney) Azerbaycan Türkçesi ağızları ya da Orta İran’da Halaçlarla aynı bölgelerde yaşayan Oğuzların ağızlarından geçmiş olmalıdır. -GXlX ~ -KXlX ekinin bu kullanımlarında, söz konusu ağızlarda -(y)An’lı sıfat-fiillerle yapılan gruplar model alınmıştır. Bu bağlamda (Güney) Azerbaycan Türkçesi ağızlarında ve Orta İran’daki Oğuz ağızlarında sıfat-fiil eki -(y)An’ın, “-DXK” işleviyle kullanımı karakteristiktir.
Anahtar Kelimeler
İran Türk ağızları, Halaç Türkçesi, sıfat-fiil eki -GXlX ~ -KXlX, dil ilişkileri.
Abstract
Known for its preservation of many archaic language features, Khalaj, continues the participle suffix -(X)GlI which was used in historical periods in -GXlX ~ -KXlX forms. The -GXlX ~ -KXlX suffix in Khalaj is the result of the replacement of X vowels and G consonants in the -(X)GlI suffix.
In Khalaj, -GXlX ~ -KXlX suffix is usually composed of adjective and temporary noun words. Participles formed with -GXlX ~ -KXlX suffix can be meaningful in the past, present, aorist or under certain circumstances in future. Temporary nouns formed by the suffix of -GXlX ~ -KXlX, can be given endings. Furthermore, such words may act as predicates with the suffix to the third person copula. Permanent nouns made with the -GXlX ~ -KXlX suffix are also common. Another feature of -GXlX ~ -KXlX attached participle in Khalaj that is used in “-DXK” attached participle function. This feature in the -GXlX ~ -KXlX suffix was later developed in Khalaj. Such uses must have been passed to Khalaj, by the dialects of (South) Azerbaijani in Iran or by the Oghuz dialects living in the same regions as the Khalaj Turks in Central Iran. In these uses of -GXlX ~ -KXlX, the groups made in -(y)An attached participles in the said dialects are modeled. In this context, the use of participle suffix -(y)An with “-DXK” function is characteristic in dialects of (South) Azerbaijani and Oghuz dialects in Central Iran.
Keywords
Turkic dialects of Iran, Khalaj, participle suffix -GXlX ~ -KXlX, language contacts.