Özet
İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde İttihatçıların Millî Bir Vapur İşletmesi Kurmaya Yönelik Teşebbüsü: İttihâd Seyr u Sefâ’in Anonim Şirket-i Osmâniyesi
Karadeniz, Marmara, Akdeniz, Kızıldeniz ve Basra körfezine sahilleri olan Osmanlı Devleti’nin İkinci Meşrutiyet döneminde deniz ticaretinde aktif olarak yer almasını amaçlayan İttihat ve Terakki Cemiyeti, ekonomi politikası gereğince milli şirketlerin kurulmasını teşvik ederken, bizzat kendi himayesinde bir şirket kurma yoluna da gitmiştir. İttihâd Seyru Sefâ’in Anonim Şirket-i Osmaniyesi İttihatçıların önde gelen isimlerinden Eyüp Sabri Bey’in de içlerinde yer aldığı bir kısım müteşebbis tarafından 1911 yılında 250.000 Osmanlı lirası sermayeyle Selanik’te kurulmuştur. Şirket, bir taraftan hisse senedi satışı yoluyla sermaye elde etmeye ve aldığı vapurlar aracılığıyla ticari faaliyette bulunmaya gayret ederken diğer taraftan Trablusgarp, Balkan ve Birinci Dünya Savaşı yıllarının getirdiği olumsuz şartlarda ayakta durmaya çalışmıştır. İlk vapuru olan İttihad’a, şirket faaliyete geçtikten kısa süre sonra Yunanistan tarafından Pire limanında el konulmuştur. İttihad vapuru Balkan Savaşları sonrasında geri alındıysa da Birinci Dünya Savaşı döneminde bu kez Karadeniz’de Ruslar tarafından ele geçirilmiştir. Cumhuriyet Türkiye’sine de intikal eden şirket, Türk-Rum Nüfus Mübadelesi esnasında mübadillerin taşınmasında aktif rol üstlenmiştir. Daha önce şirkete ait olan Bozkurt vapurunun karıştığı kaza ise uluslararası bir davanın (Bozkurt-Lotus Hadisesi) konusu haline gelmiştir. Bu çalışma İkinci Meşrutiyet döneminde İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin takip ettiği milli ekonomi anlayışı çerçevesinde ve bizzat cemiyetin himayesinde kurulan bir denizcilik şirketinin, savaşların getirdiği ağır şartlardan nasıl etkilendiğini ve varlığını devam ettirmeye yönelik faaliyetlerini konu almaktadır. Çalışmamızda ulaştığımız bulgular ağırlıklı olarak; Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı belgeleri ile konu ile doğrudan alakalı telif ve tetkik eserlere dayandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler
İttihat ve Terakki Cemiyeti, Denizcilik, Anonim Şirket, Vapur, İttihâd Seyru Sefâ’in Anonim Şirketi