Özet
Edigey Destanında Vatan Teması (Tatar ve Başkurt Varyantlarına Göre)
Edigey Destanı’nda olaylar Deşt-i Kıpçak coğrafyasında meydana gelmektedir. Deşt-i Kıpçak milattan önceki dönemlerden itibaren Türk halkalarının göç ettiği coğrafyalardan olmakla birlikte, bu bölge Türklerin kadim yurtlarından biri de olmuştur. MS XIII. yüzyıla gelindiğinde bu kadim Türk yurduna gelen Moğollar bölgedeki Kıpçak ve Bulgarları hâkimiyetleri altına alarak Altın Orda Devleti’ni kurmuşlardır. Dolayısıyla Altın Orda döneminde de bölgenin nüfusunun bir parçası olan Türk halklarından Edigey Destanı’nda bahsedilmiştir. Hatta Edigey’i kahramanlaştıran ve destanlaştıran da Türklerdir ki, destanın varyantlarına bakıldığında Türk halkları tarafından oluşturulmuştur.
Edigey Destanı gerçek tarihi şahsiyetler olan Emir Edigey, Toktamış Han ve Timur Han arasında yaşanan olayları anlatır. Destanın başkahramanı olan Edigey, Toktamış Han’ın kendisini öldürteceğini anlayarak Timur Han’a sığınmıştır. Edigey, Timur Han’dan aldığı destekle hem vatanını kurtarır hem de Toktamış Han’dan intikamını alır.
Edigey Destanı’nın Tatar ve Başkurt varyantlarında Edigey’in vatanı için canı pahasına mücadelesi konu olmuştur. Destanın kahramanı Edigey, Ural ve İdil için buralardaki halkı için ömrünü savaşlarda tüketmekten büyük bir onur duymuştur. Edigey’in vatan sevgisi ve vatanı için kahramanlıkları Türk halkları arasında dillendirilerek unutturulmamıştır.
Edigey Destan’ında, Edigey Ural (Yayık) ve İdil’i düşmanlardan korumak için bahadırlık yapmasının yanı sıra bu düşüncesinin kendisi öldükten sonra da oğlu ve ülkesinin gençleri tarafından sürdürülmesini istemektedir. Başkurt varyantında anlatıldığına göre, Edigey düşmanlarıyla savaşlarından birinde yaralanıp can vereceği esnada oğluna vasiyet olarak son sözleri vatanı korumasına dair olmuştur. Destanda Edigey’in ölümü ülkenin karanlığa bürünmesi, yetim kalması ve kaygılı bir sürece girilmesi olarak tasvir edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Edigey, İdil, Ural, Toktamış, Timur