Özet
Kazan Oğuznâmesi: Orijinalliği, Yazılış Tarihi, Coğrafyası, Dili
Kazan Oğuznâmesi, adını Türkoloji geleneğine uygun olarak bulunduğu yer üzerinden alan bir Oğuznâme varyantıdır. Tataristan Fenler Akademisi, G. İbrahimov Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsünün El Yazmaları ve Tekstoloji Mirashanesi olarak adlandırılan arşivinde yer almaktadır. Ancak Ahmet Veli Menger Vakfı tarafından 1998 yılında İstanbul’da yapılmış sınırlı sayıda tıpkıbasımı da bulunmaktadır.
Eser bir Afşar anlatısı olmak üzere tasarlanmıştır ve esasında metne montajlanan Afşar vurguları dışarıda tutulduğunda bütünüyle kolaj bir metin niteliği taşımaktadır. Hatta uzun pasajlar boyunca Şecere-i Terâkîme’ nin kayda geçmemiş bir kopyası gibi görünmektedir. Bu durum, özellikle de eserin dilsel coğrafyasını ve ayırt edici dil özelliklerini belirlemede araştırıcı için bir yanılgı sebebidir.
Metin eserin ne zaman, nerede, kim tarafından, kimin için yazıldığını bildiren açık bir bilgi içermemektedir. Ancak tarihî olayların Dürrânîler’in ikinci hükümdarı Timur Şah Dürrânî döneminde Andhoy idaresini elinde bulunduran Rahmetullah Han oğlu Nimetullah Han zamanında kadar gelmesi, eserin Afganistan’da varlık gösteren Afşarların etki alanında, 1789 sonrasında yazıldığını göstermektedir.
Bu makale, tarihlendirme ile birlikte eserin hangi dilsel coğrafyaya ait olabileceğini, orijinal kabul edilebilecek yönlerini, yazıcının güvenilir sayılıp sayılamayacağını konu alırken tarihî bir metin yazıcısının modern araştırıcıyı yanıltabileceği birçok noktaya da dikkati çekmeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler
: Kazan Oğuznâmesi, Oğuz Han anlatıları, Afganistan Afşarları, tarihî metinlerin güvenilirliği